Pojam i evolucija međunarodnog humanitarnog prava

  02 Nov 2022 16:53

  Broj posjetilaca: 410

Autor: Jovica Dimitroski

Međunarodno humanitarno pravo predstavlja jednu posebnu specifičnu granu prava u svakom smislu. Zapravo,t” ono predstavlja pravnu oblast koja sadrži pravila ‘humanog’ ratovanja, odnosno zaštitu ljudskih civila i poštovanje osnovnih ljudskih prava građana i pripadnika oružanih snaga tokom jednog sukoba.

Velika je zabluda što se međunarodno humanitarno pravo miješa sa međunarodnim ratnim pravom ili pa ratnim pravom, koje direktno prohibiše nastajanje sukoba etablirajući ga kao zločin, dok samo međunarodno humanitarno pravo reguliše pravo na zaštitu ljudskog stanovništva i poštovanja osnovnih ratnih običaja, regulisanih osnovnim međunarodnim dokumenatima.

 Moglo bi se reći da je međunarodno humanitarno pravo relativno nova disciplina, koja se najviše razvija nakon završetka II svjetskog rata.

To je i zapravo bio razlog donošenja osnovnih četiri Ženevskih konvencija iz 1949. u kojima zapravo nastaje međunarodno humanitarno pravo.

Potreba usvajanja jednog ovakvog mehanizma ležala je u tome da se obezbijedi u tada nastalim sukobima, u godinama nakon Drugog svijetskog rata, jedna lestvica poštovanja ljudskih prava.

  Evoluciju međunarodnog humanitarnog prava možemo podijeliti na ono prije usvajanja Ženevskih konvencija iz 1949. (koje je važilo i u toku Drugog svjetskog rata, koje nije bilo tako moćno i zbog čega su tražene veće garancije) i ono koje proizlazi iz Ženevskih konvencija iz 1949. Nama je bitnije da analiziramo ono drugo savremenije, koje počiva na savremenim principima ljudskih prava i sloboda i osnovnih temeljnih društvenih vrijednosti, uključujući i situacije kada je ono prekršeno, kako se postupa kada su prekršenje njegove odredbe, kao i naknadu štete.  

Za razliku od prethodnih pravnih dokumenata, savremeno međunarodno humanitarno pravo definiše i pojam ‘neprijateljskih naroda’ i regulisanje njihovog statusa tokom jednog sukoba. ,,Neprijateljski narod” predstavlja grupu ljudi koji žive na jednom području,koji su povezani po jeziku, kulturi, običajima, tradiciji, vrijednostima i ostalim atributima, u situaciji kada postoji zvanična politika druge strane da se uništi ili da se potpuno istrijebi.
Takođe, međunarodno humanitarno pravo definiše i pojam ‘neutralne nacije’, koja ne učestvuje direktno u sukobima. 

Kao izvori međunarodnog humanitarnog prava navode se pisana pravila (kao najosnovnija su naravno Ženevske konvencije iz 1949, zatim ostala pisana pravila, kao što su Ženevska konvencija iz 1864. i Haške konvencije iz 1899. i 1907. i ostale deklaracije i rezolucije), međunarodni ratni običaji, osnovni principi jedne nacije i case – law (kodifikacija osnovnih slučaja u kojima se odlučuje o osnovnim pravilima ratovanja i poštovanja ljudskog stanovništva koji imaju vrijednosni značaj).

Postoje četiri Ženevske konvencije iz 1949. u kojima su utvrđena zajednička pravila ratovanja i osnovni kodifikovani običaji za zaštitu civilnog stanovništva i svega onoga što ne uzima učešće tokom rata.

Prva Ženevska konvencija govori o postupanju sa oficirima suprotne strane tokom jednog sukoba i njihovo privođenje koje ne treba da bude grubo, kao i da se to obavi cjelovito bez upotrebe vatrenog oružja.

Druga Ženevska konvencija govori o postupanju sa ratnim zarobljenicima i njihovom tretmanu u posebnoj zatvorskoj ustanovi, o neophodnim pravima koja oni imaju i zabrani torture.

Treća Ženevska konvencija reguliše zaštitu vjerskih objekata i institucija tokom jednog sukoba, kao i zaštitu objekata koji se obijelježavaju sa crvenim krstom. Posebnu zaštitu uživaju bolničari i oficiri organizacije ICRC. Treća Ženevska konvencija govori i o nenapadanju mornarskih jedinica u sklopu jedne vojske, koja nastupa na otvorenom moru i koja ne učestvuje u sukobu.

Četvrta i najbitna Koncencija govori o poštovanju civilnog stanovništva tokom jednog sukoba i njihovih objektata, kao mjesta boravišta i privatnih firmi. Postoje i tri dodatna protokola, dva iz 1977. ijedan iz 2005. Prvi dodatni protokol govori o statusu žrtava konflikta u kolonijalnim zemljama, o zaštiti pilota i vazduhoplovih oficira tokom jednog sukoba i zabrani oštećenja porodičnih objekata. Drugi protokol govori o zaštiti objekata u vlasništvu diplomatskih i konzularnih predstavništva i Treći najnoviji protokol iz 2005. govori o obaveznom pružanju zdravstvene zaštite.

Na razvoj međunarodnog humanitarnog prava posebno imaju uticaj Nirnberška suđenja, vođena u periodu od 1945-1949. gdje se sudilo nacističkim oficirima.

Međunarodno humanitarno pravo obuhvata i humanitarne principe i međunarodne ugovore kojima se nastoji spasiti životi i olakšati patnje boraca i civila u oružanim sukobima.