Dokumenti engleskog konstitucionalizma i njihov uticaj na koncepciju o ljudskim pravima

  17 Dec 2022 16:11

  Broj posjetilaca: 135

Autor: Jovica Dimitroski

U ovom tekstu osvrnućemo se na tri istorijskopravna dokumenta o ljudskim pravima engleske istorije, koje imaju status velikih rezolucija, odnosno Petition of Act iz 1628, Habeas Corpus Act iz 1679. i Bill of Rights iz 1689.

Politička pozadina The Petition of Act leži u istorijskom činu, kada je tadašnji britanski vladar Charles I preko posebnog dekreta uspio je da nametne takozvane prinudne kredite za privredu, s ciljem da pojača britansku ekonomiju baronskih vladara, a s druge strane da poveća cijenu poreza, s ciljem da vodi i otpočne rat protiv Francuskog kraljevstva. Tu se predviđalo da onaj koji odbija da uzme taj kredit, kao i da ne plaća kamate za isti, bude uhapšen, a potom i smrtno pogubljen, bez prethodno sprovedenog suđenja.

Od prikupljenog novca od kredita, kralj je vršio velika ulaganja u njegov dvorac i vojsku.

Kralj je počeo da nameće pravila i o tome kako da se ljudi oblače, šta da jedu, u šta da vjeruju, gdje da putuju, te je sa njegovim dekretima praktično počeo da ograničava slobodu i došlo do kršenja ljudskih prava. U takvim uslovima, Kralj je počeo da sprovodi hapšenje stanovništva, bez postojanja bilo kakvog osnova. Najčešće su to bili pripadnici stanovništva koji nisu bili Englezi.

Veći interes Kralja, tih godina bio je da uspostavi što veću kontrolu pomorske trgovine i da on jedini donosi norme pomorskog prava, što je i učinio sa još jednim dekretom, u kome su se predviđali veće stope raznih poreza i carina. To je dovelo do izbijanja protesta barona i članova Parlamenta, koji su tražili da se ti isti dekreti ukinu, kao i da prestane rat između Francuske i Engleske.

Glavni savjetnik Kralja, Sir Edward Coke donijeo je nekoliko rezolucija sa kojima je pokušao da riješi stanje, ali bezuspješno jer se stanje pogoršavalo. Bilo je jasno da se mora doći do kompromisa između kraljevskog kabineta i članova Parlamenta. Došlo se do zajedničkog rješenja imenovanog kao kompromis, da bi poslije dobio naziv Petition.

Ta peticija predviđala je više sloboda i prava, kojima se definiše status jednog građanina Britanskog kraljevstva i da nijedan građanin nije dužan da plaća porez, uzima kredite i plaća rate i kamate, ako to nije predviđeno posebnim aktom Parlamenta. Dalje, da nijedna osoba ne može biti privođena, niti pak zatvarana bez bez prethodno sprovedene istrage i suđenja od strane državnih organa ili sudova.
Potom slijede i ostala prava, kao što su da vojska ne smije oduzimati, niti uzurpirati imanje koje je u privatnom vlasništvu bez postojanja saglasnosti njenog vlasnika i ako to je regulisano posebnim aktom Parlamenta, da se pomorska trgovina u vrijeme rata ne smije ograničavati, da se Kralj ne smije miješati u garantovanju sloboda i prava svih građana kao i da Parlament ima pravo ograničiti njegovu moć, da se država ne smije miješati u privatni život svojih građana, kao i odvajanje crkve od države u domijenu regulisanja načina njenog funkcionisanja.

Habeas Corpus Act iz 1679. je drugi po važnosti konstitutivan dokument, ne samo u engleskoj istoriji već i u svjetskim evolutivnim izvorima ljudskih prava. On je takođe donešen kao rezultat sukoba između Parlamenta i Kralja. Razlog zbog kojeg se donio ovaj dokument je 1679. godina, kada je došlo do naglog hapšenja engleskih građana, bez da se poštuju osnovna načela i principi koje proizlaze iz ostalis habeas corpus dokumenata, uključujući i povelju Magna Carta iz 1215. godine.

Osnovni motiv koji je umetnut u sami dokument je usvajanje principa da niko bez dokaza ne može biti pritvoren, niti zatvoren pogubljen ili kažnjen. Ovaj dokument zabranjuje prebacivanje jednog zatvorenika iz jednog u drugog zatvor, bez postojanje ikakvog osnova.

Odmah nakon donošenja dokumenta od strane Kralja poslat je na usvajanje drugom domu britanskog parlamenta House of Lords.

Parlament je usvojio nekoliko amandmana poput pružanje obavezne njege zatvorenicima koja im je potrebna, kao i odredbe koje govore da osoba koja je lišena slobode mora bit odvedena obavezno pred sud, koji će odrediti mjeru pritvora i njenog trajanja, temeljno vođenje istražnog pretkrivičnog postupka, pravo žalbe zbog propusta samog krivičnog postupka, prava odmora i ishrane pritvorenika i zatvorenika, zabrana dužničkog ropstva, zabrana protjerivanja osoba.

Bill of Rights predstavlja dokument koji sadrži osnovna građanska i prava i slobode. Dokument Bill of Rights iz 1689. predstavlja sastavni dio Deklaracije o pravima britanske kraljevine. Sadržaj ovog dokumenta se može podijeljiti na prava parlamenta, individualna prava i prava kraljeve krune. Među najbitnijim pravima, koja potiču iz ovog dokumenta su pravo na dostojanstveno predstavljanje građana u Parlamentu, slobodne izbore, sloboda govora, zabrana surovog i nečovječnog kažnjavanja i zabrana utvrđivanja novih poreza bez postojanja saglasnosti Parlamenta. Pored toga što ovaj dokument sadrži određeni korpus sloboda i prava, odnosi se takođe i na naslijeđivanje trona kraljevstva i posebna prava i beneficije koje imaju članovi kraljevske porodice.

Bill of Rights sadrži osnovne principe prema kojima se ljudska prava regulišu i primjenjuju, kao i načela i principe koji proizlaze iz njih.