Evropski institut za rodnu ravnopravnost: Pojam i nadležnost

  04 Mar 2025 18:30

  Broj posjetilaca: 43

Piše: Magdalena Ilievska

Evropski institut za rodnu ravnopravnost je nezavisna institucija Evropske unije koja radi na promovisanju i podršci rodne ravnopravnosti u svim zemljama članicama, sa sjedištem u Vilnjusu, Litvanija. Evropski institut za rodnu ravnopravnost (EIGE) proizvodi nezavisna istraživanja i dijeli najbolju praksu za promovisanje rodne ravnopravnosti i eliminisanje diskriminacije na osnovu pola.

Kao institutucija Evropske Unije za rodnu ravnopravnost, ona pomaže ljudima da ostvare jednake mogućnosti kako bi svi mogli napredovati, bez obzira na pol i porijeklo. Ova institucija kombinuje istraživanja, podatke i alate, kako bi pomogla kreatorima politike da osmisle mjere koje su inkluzivne, transformativne, te tako promoviše rodnu ravnopravnost u svim oblastima života.

Evropski institut za rodnu ravnopravnost blisko sarađuje sa partnerima na podizanju svesti. To rade na nivou Evropske Unije, na nacionalnom nivou, kao i sa zemljama kandidatima i potencijalnim kandidatima za EU. Takođe, kao njihovi partneri u radu, pojavljuju se i ostale međunarodne organizacije, nevladine organizacije, univerziteti, istraživački centri, mediji i sl.

      
Upravni odbor donosi godišnji program rada, srednjoročni program rada i budžet Zavoda. Sastoji se od osamnaest predstavnika iz država članica koji rade na principu rotacije, čime se garantuje puna zastupljenost u kombinaciji sa operativnom efikasnošću. Jedan član takođe predstavlja Evropsku komisiju. Ima jednak broj zamjenskih članova. Mandat njegovih predstavnika je 3 godine. Za svaki mandat, članovi koje imenuje Savet predstavljaju osamnaest država članica po redosledu rotirajućeg predsjedništva, po jedan član koga imenuje svaka država u pitanju. Upravni odbor bira predsjednika i potpredsjednika na period od 3 godine. 

  
 Forum stručnjaka je savjetodavno tijelo Instituta. Njegova glavna funkcija je da pruži stručna znanja u oblasti rodne ravnopravnosti. Sastoji se od članova nadležnih tijela specijalizovanih za pitanja rodne ravnopravnosti iz svake države članice Evropske unije. Svaka država ima i člana i zamenika. Postoje dva člana koje imenuje Evropski parlament, kao i tri člana koje imenuje Evropska komisija i predstavljaju zainteresovane strane na evropskom nivou, sa jednim predstavnikom iz: odgovarajuće nevladine organizacije na nivou Zajednice koja ima legitimni interes da doprinese borbi protiv diskriminacije po osnovu pola i unapređenje rodne ravnopravnosti; organizacije poslodavaca na nivou Zajednice i organizacije rada na nivou Zajednice.

Države članice i Komisija imaju za cilj da postignu uravnoteženu zastupljenost muškaraca i žena u Forumu eksperata. Članovi se imenuju na period od tri godine. Institut zapošljava privremene i ugovorne radnike.

Jedan od osnovnih principa Povelje Ujedinjenih nacija, koju su svjetski lideri usvojili 1945. godine je upravo „jednaka prava muškaraca i žena”. Iako se danas to ne smatra neobičnim, tada je prvi put u međunarodnom dokumentu priznata ravnopravnost žena i muškaraca. Princip „rodne ravnopravnosti” je tada potvrđen u Univerzalnoj deklaraciji o ljudskim pravima 1948. godine, kroz afirmaciju „jednakih prava muškaraca i žena”. Deklaracija je utrla put daljem jačanju međunarodnih obaveza u oblasti ženskih prava, što je najsveobuhvatnije urađeno u Konvenciji Ujedinjenih nacija (UN) o ​​eliminaciji svih oblika diskriminacije žena (CEDAV) iz 1979. godine.

Konvencija sadrži „Povelju o pravima“ za žene, koja definiše šta predstavlja diskriminaciju žena i utvrđuje dnevni red za nacionalnu akciju za okončanje takve diskriminacije. Konvenciju CEDAV ratifikovalo je ukupno 189 zemalja, uključujući 55 od 57 država članica OEBS-a, a mnoge od njih su naknadno uvele principe rodne ravnopravnosti u svoje zakonodavstvo koje se odnosi na zdravstvo, obrazovanje, porodicu i brak, sprečavanje trgovine ženama i djecom.

            Indeks rodne ravnopravnosti             

Indeks rodne ravnopravnosti je jedinstveno sredstvo za mjerenje koje sintetizuje složenost rodne ravnopravnosti kao višedimenzionalnog koncepta u mjeru koja se može lako koristiti i tumačiti. Dobija se kombinovanjem rodnih indikatora u jednu sumarnu mjeru koristeći konceptualni okvir. To je jedini indeks koji pruža sveobuhvatnu mapu rodnih razlika u EU, u celini, kao i u pojedinačnim državama članicama, na osnovu okvira politike EU.

Indeks je izradio Evropski institut za rodnu ravnopravnost (EIGE). Indeks mjeri i nivo napretka i rodnu razliku u različitim domenima. Rezultati Indeksa rodne ravnopravnosti mjere se kroz bodove postignute na skali od 1 do 100, pri čemu 1 označava potpunu nejednakost, a 100 predstavlja potpuno postizanje rodne ravnopravnosti u zemlji. Vrijednosti indeksa bliske 1 ukazuju na nizak nivo postignuća u domenu (na primjer, niske stope završetka visokog obrazovanja) i visok jaz polova (izražene razlike u postignućima između žena i muškaraca), dok su vrijednosti indeksa blizu 100 označava i visoko postignuće u domenu (na primjer, visoke stope diplomiranja) i male ili uopšte nepostojanja rodne razlike između žena i muškaraca.        

  
Poslednjih godina svijet je pogođen višestrukim krizama i šokovima. Pandemija covid-19 izazvala je globalnu zdravstvenu krizu, rusko-ukrajinski sukob izazvao je priliv izbjeglica, uglavnom žena i djece, kao i povećanje troškova života. Ono što se ne mijenja jeste činjenica da su u vremenima krize žene i devojke neproporcionalno pogođene. One su suočene sa neravnopravnim položajem u društvu i stoga imaju manje resursa da izdrže uticaj ovih promjena. Krize i šokovi nastavljaju da prijete i stvaraju nove izazove u smislu preokretanja napretka za koji su bile potrebne godine da se postigne u pogledu prava žena i rodne ravnopravnosti. Indeks rodne ravnopravnosti za 2023. godinu predstavlja stav EU i drugih zemalja po pitanju rodne ravnopravnosti u kontekstu krize i neizvesnosti. Po prvi put, Indeks rodne ravnopravnosti uključuje i podatke iz istraživanja EIGE iz 2022. godine o rodnim razlikama u njezi, kao i individualnim i društvenim aktivnostima. Ovi podaci bacaju novo svjetlo na vremenski domen, kategoriju koja nije prijavljena od 2016.  godine.

    
 Što se tiče globalnog indeksa rodne ravnopravnosti za zemlje regiona za 2023. godinu, podaci su sledeći: Albanija je na 17. mestu sa 0,79 indeksnih poena; Srbija na 38. mestu sa 0,76 bodova, Hrvatska na 55. mestu sa 0,73 boda; Crna Gora na 69. mjestu sa 0,71 bod, Sjeverna Makedonija na 73. mjestu sa 0,71 bod, Bosna i Hercegovina na 86. mjestu sa 0,69 bodova4.

Iz Indeksa rodne ravnopravnosti za 2023. godinu može se primijetiti da je među zemljama regiona na prvom mestu Albanija, druga je Srbija, treća je Hrvatska, četvrta je Crna Gora, peta je Severna Makedonija, a na poslednjem mestu je Bosna i Hercegovina .