Najstariji ustavi svijeta

  12 Nov 2024 10:05

  Broj posjetilaca: 15

Piše: Magdalena Petrovska

Pozivajući se na čuvenu Aristotelovu konstataciju da je čovjek „zoon politikon“ –  „društveno biće“ i njegovu potrebu da živi u zajedni, on povlači potrebu da se ta zajednica pravno uredi. Čovjek je stvoren da živi u mirnoj i sigurnoj zajednici, u kojoj se vlada pravni poredak, a koji se bori protiv neizvjesnosti, anarhije i sukoba.

Na početku formiranja zajednice, ljudi su živjeli po nepisanim pravilima i uglavnom pod vladavinom tiranskog vođe. Da bi se uredilo tadašnje društvo, stvoreno je pisano pravo, predstavljeno kroz prve kodekse – danas sačuvani kao dokazi o inventivnosti ljudskog uma i stvaranja.

Prvi sačuvani pisani kodeksi datiraju iz drevnog perioda Mesopotamije, među kojima su i Sumerski kodeks kralja Urukagine iz dinastije Lagas, koji ujedno predstavlja i najraniji prototip zakona, koji je garantovao oslobađanje udovica i siročadi, kao i zaštitu siromašnih na račun bogatih, Kodeks Ura – Namu, Kodeks Lipita – Isin, Hamurabijev zakonik. Njihov sadržaj obrađuje sfere krivičnog i građanskog prava. Na evropskom tlu, Drakonski kod, Solonski kod, Lex Duodecim tabelarum itd.

Tok daljeg razvoja zakona zavisio je od razvoja društva i uređenja tadašnjih država – u drevnom periodu, u obliku gradova – država, a u srednjem vijeku kao monarhija, čija je težnja bila unapređivanje postojećeg pravnog sistema. 

Stvaranje prvih ustava u pravom smislu termina je period srednjeg vijeka. To su katalonski Ustavi iz 1283. godine i Leges Statutae Sancti Marini, izgrađeni kao najviši državni zakonski akt. Najstariji pisani ustav koji i danas vlada nad suverenom državom i nacijom je Ustav San Marina, napisan na latinskom i sastavljen iz šest knjiga. Prva knjiga, sastavljena od 62 člana, reguliše formiranje savjeta, sudova, različitih izvršnih službi i ovlašćenja koja im se dodeljuju. Preostale knjige uključuju krivično i građansko pravo, sudski postupak i pravna sredstva. Ovaj Ustav napisan je 1600. godine, a zasnovan je na Statuti Comunali iz 1300. godine.

,,Ustav nije samo dokument, već sredstvo života, a njegov duh je uvek duh vijeka.“

Vladajuće stubove države, procese upravljanja i uređivanje osnovnih principa država, odvajanje vlasti, političke, socijalne, pravne okvire i osnovna prava građana danas uređuje najviši pravni akt u državi, ustav. Ustav otelotvoruje principe i vrednosti na kojima se gradi društvo, a predstavlja i odraz jedinstvene istorije, kulture, identiteta i težnje jednog naroda.

Među najstarijim ustavima na svijetu su:

Ustav San Marina, koji datira iz 1600. godine, a predstavlja jedan od najstarijih neodređenih ustava koji se i danas koristi. Smještena u živopisnim Apeninskim planinama, mala Republika San Marino je vjekovima održavala svoj ustavni okvir. Putem ovog Ustava se određuje organizacija Vlade, prava građana i principi koji regulišu ovu drevnu mikrodržavu.

Ustav Sjedinjenih Američkih Država ratifikovan 21. juna 1788. godine i predstavlja kamen temeljac demokratske vladavine. Stvoren tokom američke revolucionarne ere, on je uspostavio okvir za federalnu vladu i ojačao individualna prava. 

Datum koji predstavlja prekretnicu, ne samo u poljskoj istoriji, već i u ustavnoj istoriji Evrope jeste 3. maj 1791. godine. Tog dana je izvršena ratifikacija revolucionarnog Ustava Poljske. Ne samo da je inaugurisani kodifikovani nacionalni ustav kontinenta, već je to bio drugi takav dokument u svijetu posle Sjedinjenih Američkih Država. Dizajniran da ojača monarhiju, uz obezbjeđivanje prava plemstva i građana, Ustav Poljske, nažalost, suočio se sa preranom propašću zbog spoljnih pritisaka i naknadne podjele nacije.

Ustav Norveške je usvojen 17. maja 1814. godine, tokom velikih političkih prevrata u Evropi. Ovaj Ustav je uspostavio ustavnu monarhiju, parlamentarni sistem i osnovna prava norveških građana. Ostaje simbol nacionalnog identiteta i ponosa.

Holandski ustav iz 1814. godine odražava burnu Napoleonovu eru. On je postavio osnovu za ustavnu monarhiju Holandije, naglašavajući individualne slobode, razdvajanje vlasti i parlamentarnu demokratiju. Naime, ovlašćenja holandskog monarha su bila značajno ograničena Ustavom.

Ustav Belgije, usvojen 1831. godine, izveden iz borbe za nezavisnost zemlje od Holandije. Uspostavio je Belgiju kao ustavnu monarhiju sa dvodomnim parlamentom. Ustav naglašava jezičku i regionalnu raznolikost, što odražava složenost višejezične nacije.

Federalni Ustav Švajcarske, usvojen 1848. godine, transformisao je labavu konfederaciju kantona u federalnu državu. Osnovana je federalna vlada, dvodomni parlament i sistem direktne demokratije. Ustav Švajcarske naglašava decentralizaciju, neutralnost i zaštitu individualnih prava.

Nakon pada apsolutizma u Danskoj, Nacionalna ustavna skupština sastala se 23. oktobra 1848. godine kako bi izradila nacrt Ustava Danske. Skupštinu je činilo 38 članova koje je imenovao kralj i 114 drugih članova, imenovanih od strane stanovništva, starijh od 30 godina. Konačni danski Ustav stupio je na snagu 5. juna 1849. godine, transformišući Dansku u ustavnu monarhiju.

Značajan dan u istoriji Argentine jeste 1. maj 1853. godine, jer je Ustav ove latinoameričke zemlje stupio na snagu istog dana. Tokom narednih nekoliko decenija, počevši od 1860. godine, Ustav je prošao niz amandmana. Ustav uređuje Argentinu kao federalnu republiku i definiše ulogu njenih federalnih i lokalnih vlasti i njenih konstitutivnih djelova.

Ustav Luksemburga, usvojen 17. oktobra 1868. godine, stvorio je plan za ovu malu evropsku državu. On balansira ovlašćenja velikog vojvode, Vlade i Predstavničkog doma. Ustav takođe jača građanske slobode, uključujući slobodu govora i religije.

Ustav Tonge, polinezijske suverene države i arhipelaga, usvojen je 4. novembra 1875. godine od strane kralja Geogre Tupoi I. Ustav uređuje Tongu kao ustavnu monarhiju i postavlja odgovornosti izvršne, zakonodavne i sudske vlasti.

Australijski Ustav je takođe jedan od najstarijih na svijetu i godine 1900. britanski parlament je odobrio konačni nacrt Ustava. Konačno, australijski Ustav stupio je na snagu 1. januara 1901. godine. Ustav pruža pravni okvir za upravljanje zemljištem i diktira sastav i funkcionisanje australijskog parlamenta, kao i njegova ovlašćenja i uloge.

Najstariji ustav na teritoriji Balkana je Ustav Kneževine Srbije, usvojen u Kragujevcu 1835. godine, koji je podijelio vlast na zakonodavnu, izvršnu i sudsku, prateći standard demokratije i ustavnosti. Zagarantovana su građanska prava i slobode, kao što su nepovredivost ličnosti, nezavisnost pravosuđa i pravo na pravično suđenje, sloboda kretanja, pravo na izbor profesije, jednakost građana, bez obzira na religiju i etničku pripadnost.

Generalno, svi ustav su u osnovi isti. Oni predstavljaju osnov nacije i pokazuju pravne sisteme država, osnovne principe, vladina ovlašćenja i prava građana. Mnogi ustavi su napisani prije nekoliko vjekova, neki od njih i dalje važe, dok su neki pretrpeli i prošli promjene zbog promjena u državnoj činjeničnoj situaciji, a nekih se sećajamo kao najviših pravnih akta u istorijskim periodima, a koji su odavno prestali da važe.