Suverenitet: Bezvremenska dragocjenost, osnovni koncepti i primjena u današnjim sistemima

  19 Oct 2024 14:08

  Broj posjetilaca: 51

Piše: Magdalena Petrovska

Najviša vrhovna vlast koja se nameće građanima određene državne teritorije definiše se kao koncept suvereniteta. Polazište u određivanju značenja ovog pojma je lokacija izvora te najviše vrhovne vlasti, kome ona i pripada. Sa teorijske tačke gledišta, suverenitet izvire iz ruke države, tako da je vlasništvo državne vlasti kao najviše i nezavisne vlasti nad teritorijom na kojoj se vrši. 

Začeci ove doktrine javljaju se u periodu krajem 16. i početkom 17. vijeka, koja je nastala usljed transformacije tadašnjeg evropskog srednjovjekovnog sistema. Krvavi vjerski ratovi, sukobi koji su proizašli iz apsolutističke volje tadašnjih monarhija, neophodnost pravne sigurnosti smatraju se ključnim faktorima… Sekularizacija je u tom trenutku igrala veliku ulogu u unutrašnjoj i spoljnoj strukturi vlasti, dok je teološki element koji je do tada dominirao konceptom narodnog suvereniteta polako nestajao. 

Pored teološkog elementa, ova sekularizacija je izbrisala i dominaciju koncepta božanske legitimacije monarhije. Sekularna doktrina suvereniteta je nadvisila Božji prirodni zakon, koji je do tada krunisao monarhijski suverenitet. 

Nastanak države kao najviše institucije povezan je sa stvaranjem neograničene, neotuđive i nedjeljive suverene vlasti, a nastanak suverene vlasti povezan je sa razvojem monarhijskog apsolutizma i rivalstvom sa nezavisnom feudalnom aristokratijom i Rimskim carstvom. Padom monarhizma i njegove apsolutne vlasti definisane kao jedine i vrhovne vlasti – „sumna suprema potestas “, završeno je još jedno poglavlje svetske istorije. Za svoje prethodno postojanje, njena ideja je bila osnova dvije teokratske teorije vlasti, karakteristične za feudalni sistem i feudalni pristup razvoju država.

Po prvom shvatanju, Bog je stvorio vlast, a stvorio je i njene nosioce kao zastupnike zemlje, svemoćne i čija je volja zakon za njegove podanike. 

Prema drugom shvatanju, Bog je stvorio samo vlast, a njen oblik i nosioci su tvorevina čovječanstva.

Suverenitet dobija novo značenje sa usponom nove građanske klase i sveprisutnošću teorije prirodnih prava čoveka i koncepta društvenog ugovora. Upravo ovim pristupom se ističe otuđivost i prenosivost suvereniteta kao pravne kategorije, kao i pozicioniranje nacija kao suverena. U okviru ove teorije, svaka osoba postaje nosilac prava samim činom rođenja.

Prema koncepciji društvenog ugovora, pozivajući se na Aristotelov pojam „zoon politikon“, ljudi imaju potrebu da žive u zajednici na čijem čelu su vođe, pa su dobrovoljnim sklapanjem društvenog ugovora pristupili stvaranju države,  kao mjestu u kome dominira opšta volja nad pojedinačnom. Tu izvire novi izvor suvereniteta –  narod.

„Narod je jedini izvor suverene moći.“

Ova teorija, koja predstavlja antipod teokratskih koncepcija suvereniteta, zadala je poslednji i najjači udarac raspadu feudalnog sistema, a istovremeno je pripremala teren za pojavu nove građanske doktrine. Koncept narodni suverenitet razvio je Žan Žak Ruso, po kome je suverenitet neotuđivi i nedjeljivi dio naroda i ostvariv jedino opštom voljom građana. „Narodni suverenitet je ukupan iznos odvojenih država suvereniteta koji pripadaju pojedincima, odnosno građanima u državi.“

Pored razvijanja svoje teze o narodnom suverenitetu, Ruso govori i o neophodnom postojanju društvenog ugovora i neposredne demokratije, koja je osnova za stvaranje vlasti i njeno raspršivanje među više njenih nosilaca kako ne bi došlo do kršenja zakona. Prema njegovim riječima, opšta volja je nedjeljiva, neprenosiva i neotuđiva i predstavlja unutrašnji moral stvorene političke građanske zajednice. U smislu pune demokratije, predstavnici koje bira narod imaju samo pravo da iniciraju i oblikuju zakon, ali narod je konačni sudija o sudbini tog zakona. Princip narodnog suvereniteta zvanično je proglašen u Deklaraciji o pravima čovjeka i građanina iz 1789. godine, nakon epohalne pobjede Francuske buržuarske revolucije.

U francuskom pravu princip narodnog suvereniteta potvrđen je svim ustavnim dokumentima i predstavlja suštinski princip, definisan prihvatanjem neotuđivosti suvereniteta i parlamentarnog predstavljanja (koncept nacionalnog suvereniteta) i međunarodnog prava glasa, referenduma i drugih oblika u okviru republikanske vladavine (koncept narodnog suvereniteta).

 U Njemačkoj je pojam suvereniteta vezan za državu, sa ciljem da se neutrališu zategnuti odnosi između monarhije i naroda. Njemačka doktrina koristi volju države kao osnovu za kreiranje legitimne i legalne politike. Značajna promjena dogodila se nakon usvajanja Vajmarskog ustava, kada je nosilac suvereniteta ponovo postao narod – formulacija „sva vlast izvire iz naroda“.

U makedonskom pravu osnov suvereniteta je koncepcija nacionalnog suvereniteta, prema kojoj je suverenitet neotuđivi i nedeljivi dio naroda, a ostvariv opštom voljom građana. Uključena je u Ustav Republike Makedonije, koji je konstituisan članom 1 i članom 2. 

„Republika Makedonija je suverena, nezavisna, demokratska i socijalna država. Suverenitet Republike Makedonije je nedjeljiv, neotuđiv i neprenosiv.“ 

(član 1 URM)

„U Republici Makedoniji, suverenitet proizlazi iz građana i pripada građanima. Građani Republike Makedonije svoju vlast ostvaruju preko demokratski izabranih predstavnika, putem referenduma i drugih oblika direktnog predstavljanja.“ (član 2 URM)

 „Narod je izvor svega”.Sve izlazi iz njega i sve se uliva u njega.”

Bezvremensko značenje pojma suvereniteta je ekvivalentno starosti i vrijednosti najdragocjenijeg kamenja. Pravo posedovanja najveće moći odvešće nosioca vlasti do trijumfa, ali će ga pohlepa i želja za apsolutnom vladavinom odvesti samo do stola poslednjeg sudije – ljutog naroda.