Utaja poreza
24 May 2024 18:12
Broj posjetilaca: 150
Piše: Magdalena Ilievska
Porez (lat. tributum) je javni prihod koji proizilazi iz obaveze koju država nameće građanima i preduzećima da dio svog prihoda ili imovine izdvajaju za potrebe države. Osnovna funkcija poreza je fiskalna, ali se vrlo često koriste za postizanje određenih ekonomskih i društvenih ciljeva. U savremenim uslovima porezi se koriste u sprovođenju stabilizacijske politike i u borbi protiv inflacije, jer povećanje poreza smanjuje kupovnu moć građana.
Prema predmetu oporezivanja, porezi se dijele na:
1. Porez na dohodak (porez na dobit preduzeća, porez na dohodak fizičkih lica);
2. Porezi na potrošnju (porez na dodatu vrijednost, akcize i carine);
3. Porezi na imovinu (porez na imovinu, porez na nasljedstvo, javni zajmovi);
Prema licu koje ih plaća, porezi se dijele na:
Indirektni porezi – su oni porezi koje plaća krajnji potrošač
Direktni porezi – su oni koji se plaćaju prilikom dobijanja materijalne koristi licu (pravna/fizička)
Prema poreskim stopama, porezi se dijele na: proporcionalne, progresivne i regresivne.
Utaja poreza (lat.Tributum elabi) postoji u slučaju kada neko namjerno izbjegava punu ili djelimičnu uplatu poreza, doprinosa ili bilo koje druge obaveze na koju je obavezan po zakonu, daje lažne podatke o svojim prihodima ili drugim činjenicama od uticaja na utvrđivanje visine tih obaveza ili prijavi manje ili uopšte ne prijavi prihode. Da bi neko lice bilo oglašeno krivim za izvršenje krivičnog djela utaje poreza potrebno je da se dokaže osnovana sumnja da su prisutne sledeće činjenice. Prvo, da lice duguje značajan iznos poreza i da to nije prijavilo u poreskim prijavama i drugo, da je lice, znajući svoje obaveze plaćanja poreza, svjesno i namjerno pokušalo da izbegne porez. Riječ „pokušaj“ znači da je lice znalo i imalo razumijevanje da je u određenom poreskom periodu ili poreskoj godini, prema zakonskim propisima, bilo u obavezi da prijavi porez ili prihod, ali je ipak svjesno i namjerno nastojalo da to izbjegne i nije prijavio značajan dio poreza na taj prihod ili je namjerno propustio da prijavi sav prihod ostvaren u tekućoj godini.
Javno mišljenje je da samo „sposobni biznismeni“ izbegavaju plaćanje poreza i ostaju neotkriveni, iako su u suštini kriminalci ili kriminalne grupe.
Da bi se ovo krivično djelo iskorijenilo, neophodno je izvršiti izmjenu poreskih zakona i razlikovati pojmove izbjegavanje poreza i utaja poreza. U principu, izraz „utaja“ se odnosi na nezakonite i kriminalne aktivnosti, a „izbegavanje“ se odnosi na radnje preduzete u okviru zakona ili koje su rezultat pogrešne primjene zakona. Objekt zaštite kod ovog krivičnog djela jeste društvena zajednica, gdje se prije svega ima u vidu zaštita prihoda koje, preko poreza i drugih dažbina ostvaruje država.
Bitna karakteristika krivičnog djela utaje poreza jeste i njegov blanketni karakter, s obzirom da su sadržina i priroda poreza i drugih dažbina utvrđena vankrivičnim propisima, odnosno poreskim propisima. Dakle, potrebno je razlikovati preduzete aktivnosti, svjesno i namjerno izbegavanje plaćanja poreza i prihoda od djelatnosti, nenamjernu i pogrešnu primjenu poreskih zakona ili odloženo plaćanje poreza, što rezultira potcenjenim ili netačno iskazanim porezom i prihodom. „Utaja poreza“ je izbjegavanje djelimičnog ili potpunog prijavljivanja i neplaćanja poreza i prihoda, koji je zakonski dužan da prijavi i plati u trenutku krivičnog ponašanja.
Termin „izbjegavanje poreza“ proizilazi iz pogrešne primjene ili pogrešnog tumačenja nejasnih poreskih zakona ili zbog poreskog opterećenja, gdje je poreski obveznik je preduzeo aktivnost „odlaganja obaveze plaćanja poreza ili prihoda“.
Krivičnim zakonom Crne Gore, čl. 264 je predviđeno da ko u namjeri da on ili neko drugo fizičko ili pravno lice potpuno ili djelimično izbjegne plaćanje poreza, doprinosa ili drugih propisanih dažbina, daje lažne podatke o zakonito stečenim prihodima, o predmetima ili drugim činjenicama koje su od uticaja na utvrđivanje ovakvih obaveza ili ko u istoj namjeri, u slučaju obavezne prijave, ne prijavi zakonito stečeni prihod, odnosno predmete ili druge činjenice koje su od uticaja na utvrđivanje ovakvih obaveza ili ko u istoj namjeri na drugi način prikriva podatke koji se odnose na utvrđivanje navedenih obaveza, a iznos obaveze čije se plaćanje izbjegava prelazi hiljadu eura, kazniće se zatvorom do tri godine i novčanom kaznom.
Takođe, kao poseban oblik krivičnog djela, previđa se u slučaju ako je ovo krivično djelo člana učinjeno na štetu finansijskih interesa Evropske Unije, u kom slučaju će se učinilac kazniti kaznom propisanom za to djelo.
Dalje, ako iznos obaveze čije se plaćanje izbjegava prelazi deset hiljada eura, učinilac će se kazniti zatvorom od jedne do šest godina i novčanom kaznom. A ukoliko iznos obaveze čije se plaćanje izbjegava prelazi sto hiljada eura, učinilac će se kazniti zatvorom od jedne do osam godina i novčanom kaznom.
Što se tiče Sjeverne Makedonije, pored osnovnog oblika krivičnog djela utaje poreza, Krivični zakonik predviđa i kvalifikovani oblik koji se ispoljava u dva vida. Prvi kvalifikovani oblik ovog krivičnog djela postoji ako je iznos poreske obaveze čije se poresko plaćanje izbegava veći od 1.500.00 denara, odnosno 7.500.000 denara za drugi teži oblik. Za izvršioca osnovnog oblika krivičnog djela utaje poreza utvrđena je kumulativna kazna zatvora od šest mjeseci do pet godina i novčana kazna. Ukoliko je riječ o prvom težem obliku ovog krivičnog djela kumulativno su propisane kazne zatvora od jedne do osam godina i novčana kazna, odnosno za drugi teži oblik kazna zatvora od dvije do deset godina i novčana kazna.